Urodził się 1 stycznia 1889 roku w Warszawie, w rodzinie Ottona Edwarda Tyszkiewicza i Marii z domu Ellenberger. Wykształcenie inżyniera elektryka zdobył w Paryżu, gdzie w późniejszych latach pracował we francuskim Ministerstwie Wojny. W trakcie odbytej w 1922 r. podróży do Włoch zachwycił się krajem i odkrył w sobie nieznany dotąd talent typografa. Wraz ze swoją drugą żoną Marylą z Neumannów Tyszkiewiczową 27 czerwca 1925 r. osiedlił się we Florencji. W 1926 r. zdecydował się na założenie polskiej oficyny drukarskiej, pod nazwą Stamperia Polacca, choć nierzadko książki sygnowane były także nazwami: „Tyszkiewicz Private Press” czy „Polskie Druki di M & S. Tyszkiewicz”. Jej siedziba początkowo znajdowała się przy Piazza d’Azeglio 20 we Florencji, w późniejszym okresie jednak wielokrotnie zmieniała adres. Działała we Florencji do 1939 roku. Pierwszym drukiem oficyny była monografia włoskiego rzeźbiarza i architekta Quattrocento Bernardo Rossellino (1928) autorstwa Maryli Tyszkiewiczowej. Wydanie to wzbudziło zachwyt w polskim środowisku bibliofilskim. Drugą książką, powstałą w oficynie, była Fiorenza – opowieść samego Samuela Tyszkiewicza, o średniowiecznej historii Florencji, ilustrowana drzeworytami Tadeusza Cieślewskiego (syna). W kolejnych latach nakładem wydawnictwa ukazało się wiele niezwykłych druków, m.in. polska i włoska edycja Sonetów krymskich Adama Mickiewicza, Rzecz o malarstwie Cennina Cenniniego, czy ‒ uznawane za najpiękniejsze wydanie Stamperia Polacca ‒ Życie nowe Dantego Alighieri. Wydanie katalogu rzeźb kolekcji Dreyfussa w roku 1931, które milioner amerykański Bart. Joseph Duveen powierzył Tyszkiewiczowi, przyspieszyło znacznie rozgłoś drukarni w Europie jak i w Ameryce. Dalsze druki to: Studium o rzeźbach Andrzeja de Verrocchio w Pistoi pt. The Forteguerri Monument; poemat Emila Zegadłowicza pt. Podkowa na Progu; Rzecz o malarstwie C. Cennini w tłumaczeniu z włoskiego przez samego drukarza; Plaster miodu Józefa Andrzeja Teslara; Żywot Typografa, monografia o oficynie Tyszkiewicza pióra J. A. Teslara (niedokończona) i Przewodnik po Włoszech Tyszkiewicza, próbnie wydany.

Oficyna drukowała dzieła w języku polskim, włoskim i angielskim. Tyszkiewicz używał czcionek wzorowanych na średniowiecznych „incunabula” oraz XVII-wiecznych czcionek typu Nicolas Cochin. Wszystkie publikacje oficyny opatrzone były specjalnym znakiem firmowym, którego elementem centralnym był podwójny krzyż wyrastający z serca. W górną część serca wpisane były litery MST (które tłumaczono jako: Mistrz Samuel Tyszkiewicz lub Maryla i Samuel Tyszkiewiczowie), w dolnej początkowo umieszczano lilię florencką, a w późniejszych latach herb Tyszkiewiczów ‒ Leliwę.

Publikacje Stamperia Polacca szybko zyskały uznanie i rozgłos nie tylko w Włoszech, ale zwłaszcza w Polsce. Dzieła Tyszkiewicza prezentowane były na prestiżowych wystawach. Podczas wystawy Exposition Internationale des Arts et Techniques dans la Vie Moderne w Paryżu w 1937 r. Oficyna Florencka zdobyła Grand Prix. Jednak drukowanie książek nie przynosiło wystarczającego dochodu. Dopiero takie prace graficzne jak dyplomy i druki akcydensowe, powierzone mu przez Uniwersytet florencki w roku 1932 dały materialną podstawę bytu oficynie i pozwoliły na swobodę w wydawaniu książek.

Po wybuchu wojny w 1939 r. Samuel Tyszkiewicz przeniósł się do Francji, a po kapitulacji Paryża osiadł w Nicei, w nieokupowanej części kraju, i w latach 1940‒1947 prowadził tam filię swojej florenckiej oficyny. Jego działalność wydawnicza w tym okresie skupiała się głównie na małych tomikach poetyckich. Pierwszym francuskim dziełem oficyny był tomik poezji Kazimierza Wierzyńskiego pod tytułem Barbakan Warszawski (1940). Filia nicejska zajmowała się nie tylko edycją książek, lecz także drukiem dokumentów na potrzeby wojska polskiego i konspiracji, w tym fałszywych druków urzędowych i dyplomów. Wydawane w kolejnych latach tomy poezji polskich twórców, m.in.: Józefa Łobodowskiego, Jana Gozdawy i Jerzego Paczkowskiego, miały na celu podtrzymanie wiary i nadziei emigrantów w czasie wojny. Wydał również modlitewnik dla polskich wychodźców Pójdźmy za nim.

Po wojnie Tyszkiewiczowie wrócili do Florencji i w 1947 r. reaktywowali swoją oficynę, chociaż jeszcze w 1948 roku ukazała się w Nicei książka Bohdana Hulewicza Od zarania do wieczora, drukowana „Czcionkami Oficyny Tyszkiewiczów”. Trudności finansowe oraz pogarszający się stan zdrowia coraz bardziej utrudniały normalną pracę. W drugim okresie florenckim działalność wydawnictwa skupiała się głównie na realizowaniu zamówień tamtejszego uniwersytetu oraz druku zaległych projektów wespół z innymi wydawcami. Samuel Tyszkiewicz zmarł 12 lipca 1954 r. w Castel d’Aiano koło Bolonii i został pochowany na miejscowym górskim cmentarzu. Wraz ze śmiercią Mistrza Samuela ustała działalność wydawnicza jego oficyny.

W ciągu lat życia Tyszkiewicz złożył a następnie własnoręcznie wytłoczył ponad 50 dzieł z historii sztuki i poezji, oraz setki druków drobnych, dyplomów i innych. W większej części w formie druków artystycznych, na czerpanym papierze, w bogatych oprawach, z drzeworytami na wklejkach, grafikami i kolofonami. Wszystkie jego egzemplarze były numerowane i wydawane w niewielkich nakładach od 150 do 300 egzemplarzy, w dużej części dedykowane określonym osobom, których nazwiska zamieszczano w tekście.

INWENTARZ ARCHIWUM SAMUELA TYSZKIEWICZA

Inwentarz opracowany w ramach grantu pn. Źródła do historii sztuki polskiej na świecie – inwentarze (realizowany w latach 2020–2023, umowa nr SONB/SP/465096/2020) dofinansowany został z programu Ministra Edukacji i Nauki „Społeczna Odpowiedzialność Nauki” w kwocie 222 800,00 zł.

Strona główna